Tehlikeli olan kuryeler mi meslekleri mi?
Türkiye’de daha çok esnaf kurye uygulamasıyla; bilinen e-ticaret şirketlerinin oluşturduğu dijital platform ekonomisi modeli, çalışanların “parça başı iş” olarak bilinen bağımlı iş ilişkisini sözde şirket-şirket ilişkisine çeviriyor. Bu model, emekçilere özgürlük vereceği ve “kendi işinin patronu” olma lüksü yaşatacağı mottosuyla ortaya çıkarken, gerçekte işin böyle yürümediği, dünyanın pek çok yerinde farklı örneklerle görüldü. Türkiye’de çok farklı kuryelik modelleri var. Tek bir kurye modeli yok, kuryelikler var. Son yıllarda kendi hesabına çalışma biçimi yaygınlık kazansa da, küçük işletmelere bağlı SSK’li ve sigortasız kuryelik yapan, yine küçük kurye firmalarına bağlı ya da bağımsız çalışan evrak kuryeliği, ecza depolarına ve çeşitli sektörlere bağlı çeşitli tipte çalışma modelleri ile çok parçalı üretim ilişkileri içinde kuryelikler mevcut.
Moto kurye ölümleri son 4 yılda daha görünür hale geldi. Kısa bir basın taraması yaptığımızda pandemiden önce kurye ölümlerine dair tek tük haberler dışında bir bilgiye rastlamıyoruz. Bu elbetteki kuryelerin iş cinayetlerinde hayatlarını kaybetmedikleri anlamına gelmiyor. Kurye Hakları Derneği ve İSİG Meclisinin verilerine göre 2022’de en az 58, 2023’te ise en az 68 moto kurye iş cinayetlerinde hayatını kaybetti. Emniyet, Noterler Birliği ve TÜİK’in istatistiklerine göre son 3 yılda pandemiden beri motosiklet sayısı ülkede 2 milyon 100 bin artmış. Kara yolu trafik kaza istatistikleri 2023 verilerine göre toplam ölü sayısı bir önceki yıla göre yüzde 25.2 artmış. Motosiklet sürücüleri 1014 ölü sayısı ile toplam kaza ölümlerinin yüzde 15.5’ini oluşturmuş. Motosiklet sürücüleri 79 bin 902 yaralı sayısı ile 2023 yılındaki toplam 350 bin 855 yaralının yüzde 22.8’ini oluşturmuş. Aylık ortalama motosiklet kazası 7 bin 500 civarında. Kurye kazalarının ayrı istatistiği tutulmasa da bu kazaların önemli bir bölümünde kuryelerin taraf olduğu biliniyor. Ağır yaralanmalı ve uzuv kayıplı kazaların istatistiği bilinmiyor. Trafik kazalarında 2023 yılında toplam 6 bin 548 kişi hayatını kaybederken, 350 bin 855 kişi de yaralanmış. Yaralanmaların nüfusa göre oranı ise yüzde 4.11 ile ülke tarihinin en yüksek oranı.
MESLEK GRUBU SUÇLA BAĞDAŞMAZ
Bir meslek grubundaki suç oranları artarken, sektördeki yüzde yüzlük büyüme, motosiklet sayısındaki artış, iş cinayetlerindeki artış, trafik kazalarındaki artış… Bunları görmemek ne anlama gelir. Sadece kuryelerin değil, bir meslek grubunun tehlike olarak gösterilmesi toplumsal ve sınıfsal çelişkileri görünmez kılmaktan başka bir işe yaramaz.
Deniz İpek Evrensel
