Sosyal soslu rıza imalatı
Chomsky medyanın en güçlü silahı olan eğlenceyi halkı siyasetten uzaklaştırmak için “kayıtsızlık üreten bir araç” olarak tanımlar. Ona göre magazin ve eğlence Roma İmparatorluğu’nun sirk oyunlarının güncel yansımasıdır. Dahası kitleler kendisi için uygun olanı (ve olmayanı) araştırmak yerine çoğunlukla halihazırda mevcut olan ve yoğun şekilde tanıtılanları izler ve okur.
Medya teorisyeni Neil Postman da 1985 tarihli “Televizyon: Öldüren Eğlence” adlı kitabında benzer bir tespiti George Orwell’in “Bin Dokuz Yüz Seksen Dört” ile Aldous Huxley’nin “Cesur Yeni Dünya” romanlarını karşılaştırarak yapar. Orwell’in ülkesinde devlet yaşamın her noktasında yoğun bir denetim, baskı ve sansür uygular. Huxley’nin diyarındaysa aksine her şey alabildiğine serbesttir. Hiçbir baskı ve denetime ihtiyaç yoktur. Kitaplar sansürlenmez çünkü kimse kitaplarla ilgilenmez. Toplumsal bir başkaldırıdan korkmak yersizdir zira herkes kendini eğlenceye ve hazlara kaptırmıştır. Huxley’nin deyimiyle “hoşça vakit geçirmeye yönelik sonsuz iştah” insanı her zaman kendine tutsak edecektir.
Sosyal ağlar ilk başlarda küçük girişimlerin kitleselleşme hevesi olarak doğdu. Ancak kısa sürede ulaştıkları milyonlarca kullanıcının maliyeti hepsini yatırımcıların eline bakar hale getirdi. Örneğin YouTube emekleme yıllarında bir yandan medya devi Viacom’un açtığı 1 milyar dolarlık tazminat davasıyla boğuşuyor, diğer yandan kullanıma sunduğu reklamlarla giderlerini kapatmaya çalışıyordu. Google satın almasaydı YouTube muhtemelen 2006 yılının sonunu göremeden kapanacaktı. (Bugün çatı şirketi Alphabet’in toplam gelirinin yüzde 11’ini YouTube oluşturuyor.)
Kısa sürede sosyal ağların çoğu (Facebook gibi) sermaye destekli devlere dönüştü. Dönüşemeyenler rakipleri tarafından satın alındı. Kalanların tamamı kapandı. Ayakta kalabilenlerin hepsi “reklam yayın mecrası” olarak özüne döndü. Ana hedef reklam yayını olunca, sistemin merkezi kullanıcılardan reklamverenlere (ve bu ilişkiyi diri tutmakla görevli algoritmalara) kaydı.
M. Serdar Kuzuloğlu Oksijen
